Minisitiri w’Intebe Dr. Edouard Ngirente yaraye abwiye abagize Inteko ishinga amategeko y’u Rwanda ko muri rusange ubuhinzi n’ubworozi bihagaze neza mu Rwanda.
Ingano y’umusaruro w’ibikomoka ku buhinzi n’ubworozi warazamutse n’ubwo uw’ibishyimbo wagabanutseho 1% mu myaka micye ishize.
Umuyobozi wa Guverinoma y’u Rwanda Dr. Edouard Ngirente avuga ko Leta izakomeza gushyira imbaraga mu kuzamura umusaruro w’ubuhinzi n’ubworozi binyuze mu gukemura ibituma utuba.
Iyo urebye imibare yaraye itangajwe na Minisitiri w’Intebe Dr. Edouard Ngirente abona ko muri rusange mu myaka itanu ishize, umusaruro w’ubuhinzi n’uw’ubworozi wazamutse n’ubwo izi nkingi z’ubukungu zahuye n’ingorane zishingiye ku mihindagurikire y’ikirere.
Guverinoma y’u Rwanda ivuga ko kuva mu mwaka wa 2017, ubwo hatangizwaga gahunda yo Kwihutisha Iterambere ry’Igihugu cyacu (NST1), kugeza umwaka wa 2022, umusaruro w’ubuhinzi n’ubworozi n’amadovize winjirije igihugu byiyongereye ku buryo bushimishije.
Ibinyampeke bigizwe n’ibigori, umuceri, ingano n’ibindi byazamuye umusaruro ku gipimo cya 16% . Wavuye kuri toni zisaga ibihumbi 700 (701.059) zo mu mwaka wa 2017 ugera kuri toni zisaga ibihumbi 812 (812.427) mu mwaka wa 2022.
By’umwihariko umusaruro w’ibigore wazamutse ku gipimo cya 12%. Wavuye kuri toni zirenga ibihumbi 410 (410.280) mu mwaka wa 2017 ugera kuri toni zirenga ibihumbi 458 (458.522) mu mwaka wa 2022.
Umusaruro w’umuceri wazamutse ku gipimo cya 13% uvuye kuri toni zirenga ibihumbi 119 (119.932) zo mu mwaka wa 2017 ugera kuri toni zirenga ibihumbi 135 (135.075) zo mu mwaka wa 2022.
Ingano zazamutse ku gipimo cya 28%. Zavuye kuri toni zisaga ibihumbi 10 (10.875) zo mu mwaka wa 2017 zigera kuri toni zisaga ibihumbi 13 (13.877) mu mwaka wa 2022.
Ibinyabijumba nabyo byazamuye umusaruro kuko wiyongereye ku gipimo cya 21%. Wavuye kuri toni zirenga miliyoni 3 (3.194.270) mu mwaka wa 2017 ugera kuri toni zikabakaba miliyoni 4 (3.858.785) mu mwaka wa 2022.
Imyumbati yeze ku gipimo cya 27%. Umusaruro wayo wavuye kuri toni zirenga gato miriyoni 1 (1.082.364) mu mwaka wa 2017 ugera hafi kuri toni miliyoni 1.400 (1.375.140) mu mwaka wa 2022.
Ku byerekeye ibirayi, umusaruro wabyo wiyongereye ku gipimo cya 7%.
Mu mwaka wa 2017 wari uri kuri toni zisaga ibihumbi 800 (847.302) ugera kuri toni zisaga ibihumbi 900 (908.007) mu mwaka wa 2022.
Ibinyamisogwe bigizwe n’ibishyimbo, soya n’amashaza, umusaruro wabyo wiyongereye ku gipimo gito ahanini bitewe n’ingaruka z’izuba ryavuye igihe kirekire umwaka ushize ryibasira Intera y’Amajyepfo no mu Burasirazuba bw’igihugu.
Ku bw’iyo mpamvu, umusaruro wabyo wavuye kuri toni ibihumbi 511 (511.079) zo mu mwaka wa 2017 ugera kuri toni ibihumbi 513 (513.227) zo mu mwaka wa 2022. Ibi bingana n’ubwiyongere bwa 0,4%.
Ibishyimbo byagabanutse ku kigero cya 1%. Byavuye kuri toni zirenga ibihumbi 455 (455.822) mu mwaka wa 2017 ugera kuri toni zirenga ibihumbi 449 (449.489) mu mwaka wa 2022.
Iri gabanuka ry’umusaruro w’ibishyimbo, ryaje risanga mu myaka yabanje byareze ku gipimo cyiza kuko mu mwaka wa 2021, wari wazamutse ku gipimo cya 8%.
Umusaruro w’amashaza wiyongereye ku gipimo cya 16%. Wavuye kuri toni zirenga ibihumbi 12 (12.423) mu mwaka wa 2017 ugera kuri toni zirenga ibihumbi 14 (14.405).
Soya yiyongereye ku gipimo cya 43%. Yavuye kuri toni zisaga ibihumbi 23 (23.804) ugera kuri toni zisaga ibihumbi 34 (34.056) mu mwaka wa 2022.
Ku buhinzi bw’urutoki, umusaruro wiyongereye ku gipimo cya 27%. Mu 2022, wageze kuri toni zirenga miliyoni 2 (2.208.468) uvuye kuri toni zirenga miliyoni 1 (1.739.007) zo mu mwaka wa 2017.
Umusaruro ukomoka ku bworozi…
Minisitiri w’Intebe Dr. Edouard Ngirente yavuze ko mu myaka itanu ishize, umukamo mu matungo yo mu Rwanda wiyongereye.
Wavuye kuri litiro zisaga ibihumbi 800 (847.178) mu mwaka wa 2018/2019 ugera kuri litiro zisaga ibihumbi 990 (999.976) mu mwaka wa 2021/2022.
Ibi ngo byaturutse ku ngingo y’uko hari ingamba zitandukanye zashyizweho mu rwego rwo kubungabunga amatungo, ibiyakomokaho nk’inyama n’amagi nabyo byakomeje kwiyongera.
Inyama zavuye kuri toni zisaga ibihumbi 162 (162.470) mu mwaka wa 2018/2019 zigera kuri toni zisaga ibihumbi 185 (185.989) mu mwaka wa 2021/2022.
Amagi yavuye kuri toni zisaga ku bihumbi 7 (7.936) mu mwaka wa 2018/2019 agera kuri toni zirenga ibihumbi 8 (8.665) mu mwaka wa 2021/2022.
Ibi byajyanye kandi no kwiyongera k’umusaruro w’amafi kuko wavuye kuri toni zirenga ibihumbi 31 (31.465) mu mwaka wa 2018/2019 ugera kuri toni zirenga ibihumbi 43 (43.560) mu mwaka wa 2021/2022.
Ibihingwa ngengabukungu byazamuye amadovize
Guverinoma y’u Rwanda ivuga ko ku bijyanye n’ibihingwa ngengabukungu, amadovize byinjirije u Rwanda yiyongereye.
Dr. Ngirente avuga ko byatewe n’uburyo ibyo bihingwa ngengabukungu byongerewe agaciro n’ubwiza.
Amadovize u Rwanda rwinjije aturutse ku bikomoka ku buhinzi n’ubworozi rwohereje hanze, yariyongereye.
Yavuye kuri miliyoni zisaga 500 (515.859.392) z’Amadolari ya Amerika mu mwaka wa 2017/2018 agera kuri miliyoni zisaga 640 (640.952.297) mu mwaka wa 2021/2022.
Iyi mibare ingana n’ubwiyongere bwa 24,2%.
By’umwihariko, ku bijyanye n’umusaruro w’ikawa, Guverinoma yashyizeho ingamba zigamije kongerera agaciro umusaruro wayo hibandwa ku gutunganya no kugurisha ikawa inyujijwe mu nganda.
Ibi byatumye ikawa itunganyije iva kuri 54% mu mwaka wa 2017/2018 igera kuri 80,2% by’ikawa yose yoherejwe mu mahanga mu mwaka wa 2022.
Iryo yongeragaciro ry’ikawa ni ryo ryagize uruhare mu kwiyongera kw’amadovize yinjirije u Rwanda.
Yavuye kuri miliyoni zirenga 69 (69.359.159) z’Amadolari ya Amerika mu 2017/2018 agera kuri miriyoni zirenga miriyoni 75 (75.571.428) z’Amadolari ya Amerika mu mwaka wa 2021/2022, ni ukuvuga hafi ubwiyongere bwa 9%.
Minisitiri w’Intebe Dr. Edouard Ngirente yabwiye Inteko ishinga amategeko y’u Rwanda ko Guverinoma yatangiye gahunda yo gusazura ibiti by’ikawa.
Ibiti by’ikawa bishaje byagize ingaruka ku musaruro wayo ahantu hamwe na hamwe.
Icyakora, Guverinoma yabisimbuje ibindi, bityo hitezwe ko hazaboneka umusaruro mwinshi mu gihe kiri imbere.
Icyayi nacyo cyariyongereye kugera ku bwiyongere bungana na 18%.
Umusaruro wacyo wavuye kuri toni 30.560 mu mwaka wa 2017/2018 ugera kuri toni 36.129 mu mwaka wa 2021/2022.
Byatumye amadovize ava mu cyayi cyoherezwa mu mahanga yiyongera.
Mu mwaka wa 2021/2022 yageze kuri miliyoni zirenga 103 (103.499.994) z’Amadolari ya Amerika, avuye kuri miliyoni zirenga 88 (88.069.061) z’Amadolari ya Amerika mu mwaka wa 2017/2018, ni ukuvuga ubwiyongere bwa 18%.
Amadovize rwakuye mu bireti nayo yariyongereye. Yageze kuri miliyoni zirenga 6 (6.371.410) z’Amadolari ya Amerika mu mwaka 2021/2022 avuye kuri miliyoni zirenga 3 (3.774.824) z’Amadolari ya Amerika mu mwaka wa 2017/2018.
Ku birebana n’indabo, umusaruro w’indabo wiyongereye ku gipimo cya 60%, uvuye kuri toni 704,7 zo mu mwaka wa 2017/2018 ugera kuri toni 1.130 zo mu mwaka wa 2021/2022.
Byatumye amadovize ava mu ndabo zoherezwa mu mahanga yiyongera. Yageze kuri miLiyoni zirenga 6 (6.854.822) mu mwaka wa 2021/2022 avuye kuri miliyoni zirenga 4 (4.159.785) z’Amadolari ya Amerika mu mwaka wa 2017/2018.
Amadovize u Rwanda rwinjije avuye mu kohereza hanze imboga, mu mwaka wa 2021/2022 yageze kuri miliyoni zirenga 21 (21.3) z’Amadolari ya Amerika, avuye kuri miliyoni zirenga 12 (12.3) z’amadolari ya Amerika mu mwaka wa 2017/2018, ni ukuvuga ubwiyongere bwa 73%.
Mu 2021/2022, amadovize ava mu mbuto yageze kuri miliyoni zirenga 14 (14.6) z’Amadolari ya Amerika, avuye kuri miliyoni zirenga 6 (6.8) z’Amadolari ya Amerika mu 2017/2018, ni ukuvuga ubwiyongere bwa 114%.
Muri rusange, uku niko ubuhinzi n’ubworozi byari byifashe mu Rwanda mu myaka itanu ishize nk’uko Minisitiri w’Intebe Dr. Edouard Ngirente yaraye abibwiye abagize Inteko ishinga amategeko.
